Veel kinderen dromen ervan uitvinder te worden. Want wie wil dat nou niet, je hoeft maar één keer iets te verzinnen wat iedereen nodig heeft en je kunt de rest van je leven rentenieren en genieten van je roem als de uitvinder van….. De uitvinder van iets bestaat echter niet. Diegenen die een dergelijke status genieten zijn meestal diegenen die als eerste een technische innovatie succesvol in de markt hebben gezet. Zonder markt blijven technische innovaties gewoon op de plank liggen en de bedenkers onbekend en onbemind. Ook speelt de sociale en culturele context een grote rol in het ontstaan van een markt voor technische innovaties.
Henry Ford brak niet alleen door dankzij zijn lopende bandtechniek, maar dankte zijn succes evenzeer aan het destijds innovatieve verdienmodel om de T-Fords aan zijn eigen werknemers te verkopen.
De elektrische auto bestaat bijvoorbeeld al meer dan honderd jaar. Het is echter pas sinds de laatste jaren dat deze auto echt in de belangstelling is gekomen. En dat heeft alles te maken met de vruchtbare bodem van het huidige duurzaamheidsdenken waarin deze auto prima past. Een ander voorbeeld: internet is eind jaren zestig begonnen als een project van het Amerikaanse Ministerie van Defensie om de capaciteiten van dure computers aaneen te schakelen. In de jaren negentig is internet pas echt doorgebroken toen het een consumentennetwerk werd en bedrijven er goedkoop en efficiënt mee konden communiceren.
Momenteel bevinden wij ons in een periode met veel technische en commerciële innovaties. Bedrijven als Apple en Google hebben digitalisering en de deeleconomie weten om te zetten in een succesvol bedrijfsmodel. Digitalisering en de deeleconomie maken technische innovatie laagdrempelig, maar maken verdienmodellen lastiger. Denk aan de bekende social media. Zij kennen hoge beursnoteringen vanwege de potentiële waarde van hun klantenbestand, maar de winstgevendheid van ondernemingen als Twitter, Youtube en Facebook houdt vaak niet over. Enerzijds is te zien dat de markt voor big data zich opent, maar anderzijds is er veel kritiek op de consequenties voor de bescherming van rechten op privacy en intellectueel eigendomsrecht.
3-D printen als innovatie
Precies in dit tijdsgewricht van toenemende digitalisering en een groeiende deeleconomie bevindt zich de ontwikkeling van 3D-printtechnieken, onder experts beter bekend als additive manufacturing. Wat biedt dat voor mogelijkheden en uitdagingen? Over die vraag spraken experts, marktleiders en start-ups op 8 juni in Amsterdam tijdens de 3D-Print Conference. 3D-printtechnieken hebben een enorm marktpotentieel. 3D-printen maakt de gangbare concepten in traditionele productiemethoden, zoals tijd en plaats, ontwerper en producent, vormbeperkingen door fabricagemethoden, flexibel. Aan de andere kant kampt 3D-printen met de complicaties van het huidige tijdsgewricht. Als alles van iedereen is en niks van niemand, hoe kan er dan iets verdiend worden?
Volgens experts richten activiteiten op 3D-printgebied zich momenteel op twee onderdelen, de consumentenmarkt en de specifieke technische toepassing. Voor de consumentenmarkt was het toverwoord tijdens de 3D-Print Conference customizing. Omdat met 3D-printtechnieken de marginale kosten gelijk blijven bij elk aantal te produceren objecten, is het mogelijk om ontwerpen aan te passen aan de smaak van de consument. Het blijft daarbij de vraag voor welke producten dit handig is. Is er markt voor een custom-made kaasschaaf? Waarschijnlijk slechts in uiterst beperkte mate, maar voor artikelen als op maat gemaakte sportschoenen, hoorapparaten en implantaten is er, zo blijkt in de praktijk al, wel degelijk marktpotentieel.
Voor 3D-printen als technische toepassing is de markt nog beperkt maar zijn de opties veelbelovend. De techniek kent weliswaar nog niet de volwassenheid van andere traditionele productiemethoden, waardoor kwaliteit, capaciteit, omvang en kostenefficiëntie nog te wensen overlaten. Als het echter gaat om vormvrijheid is 3D-printen ongeëvenaard. Die vormvrijheid zorgt ervoor dat zeer complexe structuren kunnen worden geproduceerd resulterend in bijvoorbeeld gewichtsbesparing of compacte en efficiënte kanalenstelsels in bepaalde onderdelen. Een andere eigenschap die toepassing van 3D-printen voor sommige bedrijven mogelijk maakt is de mogelijkheid om lokaal te kunnen produceren. Op bijvoorbeeld een boorplatform kan het voordeliger zijn om een onderdeel te printen en daarmee de productie sneller weer op gang te brengen dan wanneer eenzelfde onderdeel moet worden ingevlogen.
Voorwaarden voor succesvolle innovatie
Dat 3D-printen nog relatief beperkt wordt ingezet voor technische toepassingen heeft uiteraard veel te maken met de technische beperkingen die er nu nog zijn. Maar een ander belangrijk punt dat door de experts op de 3D-Print Conference werd aangehaald, is het ontbreken van normen. Om te kunnen voldoen aan kwaliteits- en milieueisen die door wet- en regelgeving worden gesteld, zijn afspraken over hoe je 3D-geprinte producten test, hoe het productieproces wordt vormgegeven en wat de samenstelling moet zijn van gebruikte materialen, onontbeerlijk.
Voor 3D-printen in de consumentenmarkt zijn normen het smeermiddel voor commercieel succes. Uitwisselbaarheid van informatie, tools waarmee consumenten makkelijk kunnen ontwerpen, een systeem om aan aspecten van intellectueel eigendom tegemoet te komen en afspraken over aansprakelijkheid zijn terreinen waarin met normalisatie grote stappen gemaakt kunnen worden.
Het belang van normen om een succesvol verdienmodel te kunnen opzetten met een innovatieve techniek geldt in feite evenzeer voor de in de inleiding genoemde voorbeelden. Ford moest afspraken maken met zijn leveranciers over afmetingen van onderdelen en kwaliteit van materialen om een massaproduct efficiënt en goedkoop te kunnen produceren en vermarkten. De world-wide-web-norm faciliteerde het gebruik van internet onder consumenten. Het Apple-platform is een feite ook een norm die de ontwikkeling van apps en nieuwe verdienmodellen voor muziek en video mogelijk heeft gemaakt.
Wil je aan een innovatieve techniek, zoals 3D-printen, dus iets verdienen dan heb je een markt nodig en een verdienmodel. Dat verdienmodel is afhankelijk van de sociale en culturele context, zoals digitalisering en deeleconomie. Het slotingrediënt is vertrouwen, het smeermiddel van iedere economie. Dat vertrouwen wek je in de markt door afspraken te maken over kwaliteit en eigenschappen van je product of proces. Als al deze factoren in elkaar grijpen, zal een innovatie als 3D-printen al heel snel een vermelding in de geschiedenisboeken krijgen naast al die andere revolutionaire vindingen zoals het mechanische weefgetouw, de lopende band, de gloeilamp, de computer en vele andere.
Tekst: Robby Veders, consultant Industrie & Veiligheid bij NEN
